نگاهي اجمالي به علل آسيب ديدگي جاده هاي آسفالته در كشور

مهمترین عوامل موثر در خرابی و خسارت راه ها و سطوح آسفالتی عبارتند از:

نوع خاک محل احداث راه – حجم ترافیک – شرایط جوی و محیطی از نطر میزان بارندگی و تغییرات درجه حرارت – نوع وسایل نقلیه عبوری – نحوه ساخت راه و اجرای اصولی و فنی تمام مراحل ساختمان لایه های راه شامل: خاکبرداری های اولیه خاکهای کم مقاومت و تراکم زمین طبیعی، اجرای لایه های زیر اساس (Sub base)، اساس(Base ) و در بعضی موارد بلک بیس(Black base )، لایه رویی(Surface ) و در نهایت لایه های آسفالتی سطح راه یعنی بیندر (Binder ) و توپکا(Topeka ). – رعایت نشدن اصول مراقبت و حفاظت از راه و ترمیم نشدن آسیب های جزیی و اولیه راه و به اصطلاح به فراموشی سپرده شدن راهداری چه قبل و چه بعد از آسیب دیدگی آن. چرا که برای هر نوع عیب و خرابی، که در سطح راه آسفالته ایجاد می شود، روشی خاصی جهت مراقبت و مرمت آن وجود دارد – شیب بندی طولی و عرضی نامناسب راه و در نتیجه باقی ماندن آب بر سطح آسفالت راه در شیب های کمتر از حد استاندارد، باعث تخریب آن می گردد. البته عکس این قضیه نیز صادق است، به این معنی که هر چه شیب راه خصوصاً شیب عرضی از حد مجاز بیشتر باشد، این امر باعث جاری شدن تند آبها بر سطح مسیر می شود كه در نهایت با گذر زمان، باعث شسته شدن و خرابی راه می شود. عایق کاری نا مناسب راه و نفوذ آب به داخل ساختمان راه و لایه های زیرین آن و در نهایت تخریب آسفالت و کل راه – استفاده از قیر های غیر استاندارد و با ویسکوزیته(گرانروی) نا مناسب و کمتر یا زیادتر بودن قیر مصرفی از حد مجاز – استفاده خودروها خصوصاً وسایل نقیله سنگین مجهز به لاستیکهای یخ شکن و میخدار در ایام بدون یخبندان و حتی در زمان برفباری های جزیی و نرم در طول سال، همه و همه از عواملی هستند که باعث آسیب دیدگی و در صورت عدم رسیدگی باعث انهدام و از کاربری خارج شدن راه می شوند.

انواع معایب و آسیب دیدگی های راه های آسفالته
در يك تقسيم بندي خرابي ها را به دو نوع بنيادي(سازه اي) و خرابيهاي سطحي(كاركردي) تقسيم بندي مي كنند. نوع بنيادي زماني رخ ميدهد كه روسازي بعلت نداشتن قدرت باربري كافي در اثر بارهاي وارده و صدمه ديدن، ديگر قادر به تحمل بارگذاري بيشتر بدون افزايش خرابي نباشد. در حالي كه در خرابي هاي سطحي، سيستم روسازي قدرت باربري دارد ولي بعلت ناهموار شدن سطح روسازي امكان بهره برداري از آن به سختي امكانپذير است.
در تقسيم بندي ديگر این خرابی ها به دسته عمده تقسیم بندي می شوند: ترکها – تغییر شکل ها – اضمحلال
ترکهایی که در اثر عوامل بر شمرده فوق در سطح راه های آسفالته بوجود می آیند عبارتند از:
1- ترکهای پوست سوسماری( موزاييكي): این ترکها که بصورت بلوکهای کوچکی که نحوه قرار گیری آنها در کنار هم به صورتی است که شبیه پوست سوسمار است، در اثر زیر سازی های نادرست و نامتراكم، اشباع شدن قشر خاک ریزدانه و روسازی و نيز خستگي بيش از حد حد رويه در اثر بارگذاري بيش از حد و روسازي بر روي خاك كم مقاومت بوجود می آیند.
2- ترکهای تیغه ای(برشي): ترکهای طولی هستند که به فاصله حدود سی تا چهل سانتی متر از لبه بیرونی راه ایجاد می شوند. علت ایجاد این قبیل ترکها نبود استحکام کافی در شانه راه، نفوذ آب به روسازی، اشباع شدن قشر های زیرین راه، فقدان پايداري برشي خاك و مصالح و تراكم ناكافي آسفالت و ديگر لايه هاي راه می باشد.
3- ترک لبه ای: ترکهای لبه ای در فصل مشترک لبه آسفالت و شانه راه و نفوذ آب در شانه راه و تر و خشک شدنهای متوالی بوجود می آیند.
4- ترکهای دوبندی(بين دو خط): این قبیل ترکها، در فصل مشترک دو باند راه آسفالت شده و دربین دو باند و در مجاورت محور طولی راه دیده می شوند. که معمولاً در اثر پخش و کوبیدگی نامناسب و تراکم ناکافی آسفالت و اجراي غير همزمان رويه هاي آسفالتي خطوط كنار هم بوجود می آیند.
5- ترکهای انعکاسی: در واقع این ترکها انعکاس یا بعبارتی تصویر ترکهای لایه های زیرین در سطح راه هستند. این گروه ترکها می توانند بصورت طولی و عرضی یا بلوکی باشند. و بیشتر در اثر حرکات عمودی و افقی قشرهای زیرین آسفالت و نیز تغییرات درجه حرارت و رطوبت محیط و نيز عبور وسايل نقليه سنگين پدید می آیند.
6- ترکهای چروکی(انقباضي): این ترکها بصورت بلوکهای بزرگ بهم چسبیده البته با زوایای تند و حاده می باشند که بدلیل تعییر حجم قشر آسفالت یا لایه اساس و زیر اساس و بستر راه و نیز استفاده از قیر با درجه نفوذ پایین كه براي منطقه مورد نظر سفت تر از حد مجاز است، پدید می آیند.
7- ترکهای لغزشی( هلالي): این دسته ترکها، اغلب بصورت هلالی شکل که هلال به طرف محل اثر چرخ است، ديده مي شوند. نبود چسبندگی کافی بین لایه های زیرین و لایه های رویی، تراکم ناکافی آسفالت و نيز وجود گرد و خاك و روغنهاي نفتي و آب در سطح راه قبل از اجراي آسفالت، از مهمترین دلایل ایجاد این ترکها هستند.
8- ترکهای تعریضی: در واقع نوعی ترک طولی انعکاسی هستند که در اثر حرکت لایه های زیرین آسفالت بوجود می آیند.

تغيير شكلها:
1 - تورم در راه هاي آسفالتي:نوعي تغيير شكل در سطح راه كه در آن سطح راه از پروفيل خاص خود خارج شده و بالا مي آيد. كه عموماً از متورم شدن لايه هاي زيرين و فشار رو به بيرون به لايه هاي روسازي ناشي مي شود. كه از جمله دلايل تورم مي تواند وجود رطوبت و آب در اين لايه ها و يخ زدن اين آبها و در نتيجه افزايش حجم آنها باشد.
پيدايش چاله در راه هاي آسفالتي: اين چاله ها عموماً داراي اشكال دوار با اندازه هاي متفاوت هستند كه در اثر كم قير بودن آسفالت، ضخامت غير استاندارد (كم) آسفالت، مقدار پايين ريز دانه ها در آسفالت پديد مي آيند.
2 – فرسايش و گر شدن: اين واژه ها به روند جدا شدن ريزدانه ها و بدنبال آن درشت دانه ها از سطح آسفالت اطلاق مي شوند. از مهمترين عوامل فرسايش و گر شدن روسازي راه ها مي توان موارد زير را نام برد: _ انجام كار آسفالت در شرايط نا مساعد محيطي خصوصاً در هواي سرد و داراي رطوبت نسبتاً بالا _ تراكم نا كافي آسفالت و كم قير بودن آن _ استفاده از مواد كثيف و آغشته به موادي مثل خاك و روغنها _ باقي ماندن برف و يخ به مدت طولاني بر رو سطح آسفالت تاخير در پخش مصالح سنگي پس از قير پاشي، باز كردن راه براي استفاده وسايل نقليه خصوصاً ماشينهاي تندرو قبل از سفت شدن قير، وجود سطح متخلخل و غير مكنده در زير رويه آسفالتي، بكارگيري مواد آلوده يا نمناك در آسفالت، تاخير در غلطك زني مصالح سنگي پس از پخش آنها بوجود مي آيد.
3 - روزدن قير در راه هاي آسفالته(Bleeding ): در اين حالت بدلايلي از جمله دماي بالاي تهيه و ريختن آسفالت، مصرف بيش از اندازه قير در آسفالت، ريختن لايه آسفالت بعدي قبل از عمل آمدن مناسب لايه پريمكت ، قير به سطح رويي آسفالت آمده و يك لايه قير در سطح آسفالت تشكيل مي شود. كه اين مساله باعث لغزندگي بيش از حد سطح راه خصوصاً در هنگام بارندگي مي گردد. اين عيب با سوزاندن قير روزده به كمك نفت يا گازوييل طي مدت زمان مناسب در حدود پانزده دقيقه يا با تراشيدن آن توسط دستگاه Heater Planer تا حدود زيادي مرتفع مي شود.
4 – نشست در راههاي آسفالته: پايين رفتن سطح راه از سطح تراز اوليه و استاندارد آن كه در بعضي نقاط به حدود 15تا20 سانتي متر هم مي رسد را نشست مي ناميم، كه در نتيجه آن چاله هاي كوچك و بزرگ ايجاد شده كه جمع شدن آب در اين چاله ها در نهايت هم منجر به يخ زدگي سطح راه و ايجاد خطر براي رانندگان مي شود و هم تخريب و اضمحلال آسفالت را در پي دارد.از مهمترين عوامل ايجاد نشست در راه، ترافيك سنگين تر از ترافيك طرح راه، تراكم نا كافي لايه هاي زيرين و در نتيجه نشست آنها و در نهايت ساخت غير اصولي و غير فني راه را مي توان نام برد.
5 – كنار رفتگي و موجدار شدن سطح آسفالت: اين خرابي از نوع تغير شكلهاي پلاستيك يا خميري هستند. كه اين خرابي ها در سر پيچهاي تند، سر ايستگاهاي اتوبوس، تقاطع ها و به طور كلي در محل توقف و حركت وسايل نقليه كه نيروهاي برشي شديدي به روسازي راه وارد مي شوند، توليد مي شوند. مصرف بيش از حد قير، مقدار بالاي مصالح گرد گوشه در آسفالت، مصرف بيش از حد مصالح ريز دانه در مخلوط آسفالت و بكار بردن قير با نرمي زيادتر از حد استاندارد، از مهمترين عوامل ايجاد اين گونه خرابي ها هستند.
يكي از مهمترين عوامل خرابي در سطح راه هاي آسفالته كه متاسفانه كمتر به آن دقت مي شود، استفاده از زنجير چرخها و لاستيكهاي يخشكن و ميخدار در ايام بدون يخبندان يا با يخبندان هاي سبك سال، خصوصاً براي وسايل نقليه سنگين است. استفاده از اين وسايل باعث پديد آمدن شيارهاي طولي و فرورفتگي هاي ممتدبه موازات طول جاده در سطح آن مي شود كه اين مساله علاوه بر تسريع در استهلاك وسيله نقليه، باعث جمع شدن آبهاي سطحي بر روي جاده شده كه هم خرابي آسفالت و هم عدم تعادل وسيله نقليه را در پي دارد.و از طرف ديگر در شبها دقيقاً شبيه آينه عمل كرده و باعث انعكاس نور چراغهاي اتومبيلهاي مقابل در ديدگان راننده وسيله نقليه مي شود كه عواقب زيانبار اين پديده كاملاً روشن است. البته ذكر اين نكته لازم است كه طرح راه آسفالته اي كه بر روي ان از اين قبيل لاستيكها و وسايل ايمني استفاده مي شود، داراي ويژگي هاي خاصي است. از جمله تراكم حداقل 98 درصدي آسفالت، دانه بندي مناسب و تناسب مواد ريزدانه و مخلوط خميري آسفالت، مصرف قير مناسب خصوصاً با درجه نفوذ بين 80تا 100، محدوديت در قطر سنگدانه هاي آسفالت و ... .
بر اساس توضيحات فوق، مشخص مي شود كه دلايل عمده و اصلي خرابيهادر راهسازي ها خصوصاً راههاي آسفالته، يا ريشه در ساخت اوليه راه و آسفالت و نحوه و ميزان تركيبات آن دارد. ويا اينكه مربوط به دوره بهره برداري از راه مي شود كه بدليل نبود مراقبت و نگهداري صحيح و اصولي از راه و مرمت نشدن بموقع خرابي هاي جزيي براي جلوگيري از بوجود آمدن خرابي هاي عمده و جبران ناپذير در راهها،پديد مي آيد. از طرفي همه ما كمابيش از هزينه هاي بسيار بالا و سرسام آور راهسازي در تمام مراحل آن از مطالعات و نقشه برداري هاي اوليه، طراحي مسيرو محاسبات آن گرفته تا زير سازي، روسازي، آسفالت كاري، خط كشي و علامت گذاري و ...( ساخت اوليه راه) و نيز مخارج سنگين تعميرات ونگهداري و مرمت و بهسازي راه شامل هزينه لكه گيري ها، پركردن چاله ها، مرمت شانه ها، مرمت كانالها و آبروهاي طرفين راه، روكش كردن راه به منظور افزايش قدرت باربري آن، وصله كردنهاي سطحي و عميق، خط كشي ها و علامت گذاري هاي مجدد و ... مطلع هستيم. بنا براين لازم است كه براي ممانعت از وارد آمدن اين قبيل خسارات عمده به منابع مالي و اعتباري كشور و نيز براي احداث راه هاي مطمئن و كم خطر در سراسر كشور لازم است كه در امر راه سازي كشور و خصوصاً در روسازي راه هاي آسفالته و پرتردد تجديد نظر كاملاً اصولي و در عين حال دقيق و فني و مهندسي و منطبق بر قوانين ملي و بين المللي راه سازي صورت گيرد. چراكه روسازي راه در واقع علاوه بر ايجاد يك سطح صاف و هموار براي عبور وسايل نقليه، نقش محافظ لايه هاي زيرين راه را نيز بر عهده دارد. كه اگر اين لايه بدرستي و بر اساس تكنيكها و روشهاي كاملاً فني ساخته نشود، علاوه بر وارد آمدن هزينه هاي مستقيم ( هزينه احداث اوليه راه و مخارج تعمير و بازسازي آن)، هزينه هاي غير مستقيم ديگري را نيز بر پيكره اقتصادي كشور وارد مي كند. كه در واقع مخارج غير مستقيم، هزينه هايي است كه بدليل بسته شدن راه، استفاده كنندگان از آن، بخاطر خرابي و بدي راه متحمل مي شوند. مثل اتلاف وقت و در نتيجه مصرف سوخت بيشتر، افزايش تصادفات و استهلاك و خرابي وسايل نقليه.
در پايان اميدواريم كه از اين پس، با همت و تلاش مجدانه و دلسوزانه مسولان، مهندسان و دست اندكاران امر راه سازي كشور شاهد اجراي آسفالتهاي نامرغوب با عمر مفيد چند ماهه! و يا چند هفته! در كشور نباشيم. تا بجاي اينكه مبالغ هنگفتي از اعتبارات كشوري صرف تعمير و يا بازسازي راه هاي كشور شود، اين هزينه صرف احداث راه هاي مناسب و مطمئن به نقاط محروم و دور افتاده كشور گردد.